Marsch- & Nieuwe Marschpoort
Vanuit de Spiegelstraat lopen we richting Barlheze. Aan het eind van de straat vinden we in de stadsmuur een poort waaronder door gelopen we aan de buitenzijde van de ommuurde stad komen. We zijn net onder de Marspoort doorgelopen.
Maar voor wie tegenwoordig op zoek gaat
naar deze poort komt bedrogen uit. In de 14^e eeuw was de Spiegelstraat de belangrijkste route naar het westen en de Marspoort stond logischerwijs in haar verlengde. Het Barlhezekwartierwas de eerste stadsuitbreiding buiten de ringwalburg, de omwalde oude stad Zutphen. Maar door deze stadsuitbreiding was de gracht die om de burg lag buiten gebruik geraakt en werd deze rond 1325 gedempt. Zo is de Groenmarkt (toen Korenmarkt) als marktplein ontstaan en diende er een nieuwe verbinding naar de IJssel te komen. De Korenmarkt werd het middelpunt van handel en verkeer. Aan de IJsselkade werden de Koggeschepen van de Hanzehandelaren geladen en gelost. Die handelaren die al snel mooie bakstenen huizen aan het nieuwe plein bouwden.  

Uiteraard moest de stad goed verdedigd blijven en er werd in de nieuwe verbindingsstraat een stoere poort gebouwd. Rond 1400 werd er al over de Nieuwe Marspoort gesproken. Er onderdoor lopend richting de IJssel was daar het stadsveer over de IJssel. De poort is genoemd naar de stads-weiden op de Mars aan deze zijde van de IJssel en de Overmars aan de overzijde.

Schipbrug
Eind 15e eeuw begon de rivierhandel sterk af te nemen en nam de landhandel van Holland naar Westfalen juist toe. Daarom werd in 1485 het veer vervangen door een vaste brug over de IJssel. Zo bleef Zutphen een handelsconcurrent van het naburige Deventer, al won die laatste stad het economisch door de succesvolle jaarmarkten. Het zat Zutphen ook niet mee door de langdurige Gelders-Habsburgse oorlogen. Deze brachten de stad in een economisch isolement. Wel moest er aan de verdediging van de stad worden gewerkt. 

Kopergravure met prospect van Zutphen. Middenboven titel: ‘ZVTPHEN’.      Linksboven het wapen van de Franse Koning; het wapenschild rechts was ongetwijfeld voor het stadswapen Zutphen bestemd. Zowel het prospect van Fricquet als dat van Jollain en Bouttats staan in de traditie van het stadsgezicht uit de werken van Guicciardini en Braun & Hogenberg, waarnaar ze mogelijk gekopieerd zijn. In die picturale traditie wordt midden in de stad een kasteelachtig gebouw afgebeeld – mogelijk een geleidelijk uit zijn krachten gegroeide afbeelding van de Marspoort of een ander getorend gebouw in de stad. De Brusselse tekenaar en schilder Adam Frans van der Meulen die de koning op zijn veldtocht vergezelde, had in 1672 een topografisch correct Gezicht op Zutphen getekend, dat Fricquet en zijn collega’s echter niet hebben gebruikt. Jollains stadsgezichten kenmerken zich door in de hoogte uitgerekte gebouwen die een grote en machtige stad suggereren. De talrijke torens geven hier een verouderde situatie weer (de Sint-Walburgiskerk) of hebben een gefantaseerde spits. In het midden staat een kerk teveel (een verkeerde interpretatie van de Wijnhuistoren?). Jollain maakt van het IJsselfront een overdreven versterkte vesting en situeert de uiterwaarden aan de verkeerde kant van de IJssel. Fricquet’s beeld sluit aan bij dat van Bouttats en toont eveneens een verouderde en deels gefantaseerde situatie, maar bij hem ontbreekt de brug. Bouttats tekent ook enkele fantasiekapellen. De Wijnhuistoren, die er al bijna 50 jaar stond, is bij geen van beiden weergegeven. Zulke stadsprospecten, vaak niet ter plaatse vervaardigd maar naar oudere voorbeelden bewerkt, moeten niet altijd letterlijk worden genomen. De kunstenaar wil een grote, torenrijke en goed versterkte stad suggereren en gebruikt daarvoor elementen en symbolen die iedereen kent.

• Bron:  Stedelijk Museum Zutphen
• Nummer 0250-P 02375

Nieuwe vestingwerken 
Tussen 1572 en 1591, het rampjaar van Zutphen en het jaar waarin Prins Maurits de stad definitief op de Spanjaarden veroverde vormde de IJssel de frontlinie in deze Spaanse bezettingsoorlog. Na 1591 werd op last van Maurits begonnen met het versterken van de stad. Er werden bolwerken en brede grachten om de oude vesting Zutphen aangelegd. 1593 al verrees er een bolwerk voor de Marspoort, een halvemaanvormig verdedigingswerk. (barbacanes) Dit moest de westelijke ingang van de stad mét en tegen vuurgeschut beschermen. Dit Marspoortbolwerk kreeg uiteraard ook weer een poort de Buitenste Marspoort. Voor de oude middeleeuwse poort lag een houten brug. Deze werd in 1716 vervangen door een stenen boogbrug. Voor deze brug was in de 18^e eeuw de vismarkt. Naast de stenen brug kwam in 1861 een gietijzeren brug en zo ontstond de nog bestaande brede brug.

Omlegging Berkel

De Berkel die ten noorden van de stad in de IJssel uitmondde was kwetsbaar geworden en werd om veiligheidsredenen omgeleid. Alle wateren werden binnen de vesting gebracht en zo stroomde de Berkel vanaf 1610 naar een nieuwe monding in de IJssel bij de Kattenhaven. Tegenwoordig bestaat de situatie nog steeds alleen is de Kattenhaven gedempt en is de monding vervangen door een stuw.

Sloop
De oude poort werd vanaf dat moment de Binnen Marspoort genoemd. Deze verloor zijn defensieve functie in de loop van de volgende eeuwen. De poort werd steeds meer een hinderlijk object voor het toegenomen verkeer en uiteindelijk in 1820 definitief gesloopt. De vestingwerken aan de IJssel zijde mochten 35 jaar later in 1855 ook gesloopt worden.  Voorafgaande aan de opheffing van de vestingwet in 1874, gaf het Ministerie van Oorlog  hier toestemming voor.

Nieuw elan
Het gemeentebestuur schreef een wedstrijd uit voor het mooiste ontwerp van de nieuw ontstane IJsselkade. Architect Wittenberg won met zijn idee om er witte herenhuizen te bouwen en een brede entree in op te nemen richting stadscentrum / Groenmarkt. Ook de huizen aan de tot dan toe smalle Marspoortstraat werden gesloopt om zo een chique entree te verkrijgen. Ter hoogte van de huisnummers 19 21 zijn de afmetingen van de oude Marspoort in het straatprofiel terug te zien. Eveneens een hardstenen plaquette met een beeltenis van de poort, deze naar aanleiding van de tekening door Jan de Beijer 1744.

Na de sloop 

De nieuwe IJsselkade werd aangelegd en de eerste herenhuizen verschenen. De bouwstijl was vooral classicistisch. In de jaren erna werd het hele IJsselfront gebouwd. Tijdens het bombardement verdwenen de huizen uit de periode 1878-1890 in de omgeving van de Brugstraat.

Bron: Een Spannende Geschiedenis

Links Anno 2023: https://www.marspoortgalerie.nl/