Na de Middeleeuwen had Zutphen grote moeite om zich te handhaven als handelsstad. Toen de handel zich verschoof naar het westen (Holland), vergat Zutphen om compensatie voor dit verlies te zoeken in de achterlanden.
Mede daardoor en door de extreem hoge roggeprijzen steeg de armoede in Zutphen sterk. Veel mensen verlieten de stad en plunderende Spaanse soldaten braken de stad voor een groot deel af op zoek naar waardevolle materialen.
Toen Nederland bevrijd was van de Spanjaarden was er nog maar weinig over van Zutphen. De magistraat beval 20 jaar na de bevrijding dat de mensen terug moesten keren naar hun ‘huizen’ en moesten beginnen met de herbouw. In 1664 werd deze oproep herhaald. Zutphen was in die tijd duidelijk een verarmde, slecht bevolkte stad.
In de rest van de 17e eeuw echter kwam de vooruitgang. Zutphen beleefde in de komende jaren een groei naar voren. Gelukkig voor Zutphen kon deze groei in de 18e eeuw geconsolideerd worden. Het aantal armen nam af, terwijl de bevolking wel groeide.
In 1813 verloor Zutphen zijn stadsprivileges, en ging van stadstaat naar provinciestad. Deze verandering in status heeft het dagelijks leven waarschijnlijk niet veel beïnvloed, maar het werd door de burgers wel als een degradatie ervaren. De gehele 19e eeuw stond trouwens in het teken van de bevolkingsexplosie, en het gebrek aan ruimte in vestingstad Zutphen. In het begin van de 19e eeuw was Zutphen nog net zo als in de Middeleeuwen: de oude stad, Nieuwstad en Spittaalstad. De bevolking, na de rampzalige tweede helft van de 17e eeuw, groeide van 4.000 naar 7.000 mensen, maar had nog ruim voldoende ruimte binnen de vestingwerken. Na 1800 echter steeg de bevolking zo sterk dat er ruimtegebrek optrad; tussen 1808 en 1860 steeg de bevolking van 7.300 naar 13.500! Het ruimtegebrek werd vooral veroorzaakt door de vestingwerken, deze namen meer dan de helft van de beschikbare ruimte in beslag. Dat de bevolking zo sterk groeide wordt vooral toegeschreven aan het voordelige belastingklimaat, en de daaraan verbonden trek naar Zutphen van buitenaf. Ook een geboorteoverschot deed de bevolking toenemen.
