De schoonheid van Zutphen wordt mede bepaald door de monumenten die onze stad rijk is. Ondanks alle oorlogsschade die Zutphen opliep tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn we nog steeds rijk aan monumenten. 365 stuks in getal waarvan ik in eerste instantie een aantal heb geselecteerd om hier op de site te beschrijven. De Stichting Wijnhuisfonds heeft vele panden in bezit. Zij draagt zorg voor restauratie en behoudt van de historische waarde. Met elkaar mogen we trots zijn om zoveel historie binnen handbereik te hebben. De vele toeristen die Zutphen bezoeken lopen met hun stadsgids of op eigen initiatief met een stadswandeling van de VVV op zak langs de hofjes, de vestingwerken en de fraai gerestaureerde panden. Kijk zelf ook eens naar de vele gevels de gevelstenen, de hijsbalken, de .....kortom naar de monumenten die Zutphen rijk is.

Een zogenaamd beitelhuisje, een verre voorvader van het beroemde New Yorkse Flatiron Building. Hier zowel als daar wordt de vorm gedicteerd door een onhandig driehoekig bouwterrein aan de top waarvan twee straten in een scherpe hoek samenkomen. Al in 1516 wordt dit terrein genoemd "de beitel van het convent", het erachter gelegen Oude Convent, opgeheven in 1582 toen het nog maar twee bewoonsters had. Een tweede voorbeeld van een beitelhuis in Zutphen is Oude Wand 1. Ontpleistering tijdens de restauratie brengt in de gevel aan het Oude Wand ontlastingsboogjes van oudere gotische ramen en in de gevel aan het Armenhage een paar complete, dichtgemetselde gotische bakstenen ramen aan het licht.

Tijdens macht schermutselingen in de elfde eeuw, tussen de graven van Gelre en Zutphen en de Bisschop van Utrecht, voelde men de noodzaak om een binnenwal met gracht te maken ter bescherming van de immuniteit rondom de Walburgiskerk en het bestuurscentrum.
Deze wal heeft onge-
veer ter hoogte van de trouwzaal gelegen. Die bescherming is begin 13e eeuw weer geslecht. Men heeft de wal is in de gracht geschoven en dat is dan ook het moment dat er kavels konden worden uitgegeven. De graven van Gelre bieden rond diezelfde tijd het stadsbestuur, er waren tenslotte in 1195 ook stadsrechten verleend, een plek aan om een stadhuis te bouwen.

Dat Bolwerck is gebouwd in 1549, blijkens een jaartalsteen op de gevel. Samen met het buurhuis Ruiter Kortegaerd (1639) en de Drogenapstoren (1446) vormen zij een buitengewoon fraaie afsluiting van de Zaadmarkt.
Deze prachtige panden staan ook afgebeeld op de penning van het Wijnhuisfonds.
Het huis werd gebouwd op de plaats waar tussen 1532 en 1538 de gehate dwangburcht van Hertog Karel van Gelre had gestaan. Het kasteel werd in enkele jaren tijd volledig afgebroken en het terrein werd verkocht aan stadssecretaris Jurriaan Warninckhof. Niet zonder ironie noemde hij zijn nieuw gebouwde huis ‘Dat Bolwerck’. Het gebouw was in gebruik als woon-werkhuis.

De Keizer, een monumentaal pand wat u kunt vinden in de Pelikaanstraat (nr 15). Het pand werd in 1972 aangekocht maar al in 1952 restaureerde het Wijnhuisfonds de in de oorlog ingestorte kap. In 1961 werd de de vensterindeling verbeterd. Als men vanuit de Spittaalstraat de stad binnenkomt is het pand een bijzondere blikvanger. Het is een dwarshuis (een dwarshuis is een huis dat met de nok van het dak evenwijdig aan de straat is gebouwd) met een hoog zadeldak. De bepleisterde zijgevel heeft een klein wolfseind met hijsbalk. Hoge ramen en deurpartij, waarachter de begane grond en een insteekverdieping. Het huis dateert uit ongeveer 1500. Binnen zijn veel authentieke achttiende-eeuwse elementen.

Zaadmarkt 102-108.
Bijzonderheden Het grote huis met omlopend schilddak en waterlijst is ontstaan uit de samentrekking van twee huizen, één achter de drie traveeën links en één achter de twee traveeën rechts. Van beide huizen stond de kap loodrecht op de voorgevel. Deze huizen behoorden tot de immuniteit van de Sint-Walburgkerk maar een deken heeft er nooit gewoond.

Aankondiging nieuw boek over de Hemony's

François en Pieter Hemony, Stadsklokken- en geschut gieters in de Gouden Eeuw

Dat is de titel van het boek dat drs. Heleen van der Weel op 31 mei 2018 zal presenteren in het Vredespaleis in Den Haag. Op basis van een uitgebreide studie van bronnenmateriaal van verschillende steden laat Heleen van der Weel zien dat de broers zeer succesvol waren en een groot vermogen opbouwden. Het verhaal van de gebroeders wordt geplaatst in de sociale, culturele en religieuze context van de 17de eeuw.

Huis 't Velde is een statig wit landhuis ten oosten van Warnsveld, dat sinds 2005 deel uitmaakt van de gemeente Zutphen, in de Nederlandse provincie Gelderland. De geschiedenis van deze voormalige havezate gaat terug tot minimaal 1326 en heeft prominente bewoners gekend zoals Arnold Joost van Keppel (eerste graaf van Albermarle). Het huis wordt beheerd door de stichting Het Geldersch Landschap en is sinds 1976 in gebruik door de School voor Politie Leiderschap (SPL) als conferentie- en studiecentrum.
Ligging
Huis 't Velde is gelegen aan de N346 tussen Zutphen en Lochem, net ten oosten van Warnsveld bij de T-splitsing met de weg naar Vorden.

Huize van de Kasteele

Wezentoezicht

Voor de 16e eeuw werd er door de stedelijke overheid toezicht gehouden op wezen. Dit toezicht was niet bij Wet geregeld maar kwam voort uit christenplicht.
Weeshuizen kende men in die tijd niet en als het op hulp aankwam waren de wezen afhankelijk van de barmhartige hulp van de kerkmeesters.

Het herbestemmen van een monument is vaak een lastige zaak. Monumentenzorg wil graag historisch belangrijke elementen van het monument behouden. Daarentegen stelt ook de nieuwe functie van het pand zijn eigen eisen. Soms zijn die belangen dermate tegengesteld dat moet worden gezocht naar een passender bestemming. Zo niet bij Kolenstraat 2. Bij indiening van de bouwvergunning voor verbouw tot bakkerij was het pand nog geen monument; de architect hoefde nog nauwelijks rekening te houden met historische bouwkundige waarden. 

Het Rijkenhage was tot 1953 ook aan de noordzijde bebouwd, en grenzend aan het Leeuwenhuisje stond een groot huis met een gevelsteen waarin het jaartal 1664 was uitgehouwen. In dat jaar kocht lakenverver Peter van Sonsveld een terrein (een ledige plaats) met achteruitgang op de Berkel. De stoffen werden gespoeld vanaf het terrasje, het milieu speelde toentertijd nog geen rol van betekenis.

Bovenop de Bourgonjetoren staat een theekoepeltje. De toren stond ooit in de ‘achtertuin’ van Huis ’t Waliën. Dit grote huis werd bewoond door de familie van Heeckeren. In de Tweede Wereldoorlog is het als kazerne in gebruik geweest echter in de laatste oorlogsdagen hebben de Duitsers de kazerne opgeblazen.

In 1879 deelt de burgemeester van Zutphen mee dat de melkmarkt met ingang van 29 mei 1879 op de Schupstoel zal worden gehouden. In augustus van dat jaar wijst hij ook het Broederenkerkplein als verkoopplaats aan. Verkoop van de melk heeft direct aan de consument plaats. Gemeente gunt bouw nieuwe fabriek voor 17.550 gulden. Wat daaraan vooraf ging, blijkt uit een Zutphensche Courant van december 1812. Een advertentie meldt dat de Zutphensche Melkinrichting op 10 december geopend zal worden. Twee dagen later is daarover een verslag te lezen, waarin staat dat de melkinrichting gevestigd is in de Bernhardsteeg en dat deze 'aller aanbeveling verdient door de reinheid die in elk opzicht betracht wordt'. In een daarvoor ingerichte kamer is gelegenheid voor het drinken van een glas melk dat geserveerd wordt door een paar aardige als boerinnetjes verklede meisjes.

Op het 's Gravenhof is een van de opvallende gebouwen met haar markante beeldhouwwerk wel het oude gemeentehuis. Uit 'overrentmeesterrekeningen' blijkt dat reeds in 1371 wijn is gedronken in de 'raetcamer'. Echter al voor 1339 is Zutphen in het bezit van een gebouw dat afwisselend wordt aangeduid met Raadhuis of Schepenhuis.
Uit een andere rekening uit 1426 blijkt dat men twee tonnen witkalk gekocht heeft om het 'nye raethuis' te witten.

In 1639 gebouwd door Emond Hellenraet (± 1592-vóór 1664), die vooral bekend is als bouwmeester van de Wijnhuistoren. Samen met het buurhuis het Bolwerck (1549) en met de Drogenapstoren (1446) op de achtergrond vormt het een zeer fraaie afsluiting van de Zaadmarkt. De bakstenen trapgevel in renaissance stijl opgetrokken heeft de grote trappen welke zijn opgevuld met klauwstukken.

Schelpen zijn door de eeuwen heen geliefde verzamelobjecten of zelfs betaalmiddel geweest. Als sinds het begin van de 16e eeuw worden schelpen verzameld. De De Hollandse zeevaarders verenigd in de V.O.C. en W.I.C. droegen natuurlijk bij in het aanleveren van de kleurige exotische schelpen en zeeslakkenhuizen. De meegebrachte schelpen waren toentertijd slecht voor gegoede burgers en rijke adel verkrijgbaar. Ook op schilderijen uit die tijd zijn ze zichtbaar. Zie het schilderij van Balthasar van Ast, (Bron: schilderijen.nu)

1: Wie over de Pont Neuf, zo werd de brug vanuit de stad richting stationsplein liep, kwam op het stationsplein. Omgeven met statige huizen, een parkje met daarin het beeld van Manus. Een beeld waar nogal wat over te doen was. Hij stond daar met een ontbloot lichaam en wie van uit het station kwam kon zijn billen zien. Tja, de gemeentelijke hoveniers hebben dit keurig opgelost door er wat struikgewas om heen te plaatsen.

Het ten Broeck huis vinden we op Zaadmarkt 100. pand werd in 1978 door het Wijnhuisfonds gekocht van drukkerij Nauta. In het oude huis aan de Zaadmarkt waren de kantoren gevestigd, de drukkerij zelf bevond zich in allerlei nieuwere aanbouwsels aan de achterzijde. Hiervan is Kerkhof 5 behouden en verbouwd tot een aantrekkelijke woning, de rest heeft plaatsgemaakt voor tuinen. Na de restauratie is het geheel overgenomen door de reeds uit de middeleeuwen stammende Sint Anthonie Groote Broederschap, die in Zutphen woningen bezit en verhuurt.

Wie de Burgerzaal in de Lange Hofstraat binnentreedt valt in verbazing. Deze authentieke ruimte met haar eikenbalken plafond die velen als een omgekeerd schip kwalificeren, laat u eeuwen in de geschiedenis afdalen. Daarbij zijn alle vensters vorige eeuw voorzien van glas in lood met van de vele, voor Zutphen van belang, familiewapens.

In 1926 werd door de 'Hollandsche Maatschappij tot het Maken van Werken in Gewapend beton', een nieuwe watertoren gebouwd. Eerder werd de druk op het leidingnet opgebouwd door een watervat in de Drogenapstoren. Deze heeft sinds 1889 dienst heeft gedaan als watertoren. In de toren bevindt zich een waterreservoir met een inhoud van 600 kub. water !! Het was in eerste instantie een open reservoir maar omdat door kapotte ruiten, duiven en ander ongedierte zich in de toren nestelden, heeft men in 1981 besloten om het open reservoir van een betonnen dek te voorzien, om zo vervuiling van het water tegen te gaan.

Weeshuis aan het 's Gravenhof

Eeuwen lang vormden wezen in de samenleving een kwetsbare groep. Het verlies van een vader of moeder of nog erger, van beiden, maakte het kind uiterst kwetsbaar in een wereld waarin sociale zorg heel anders was geregeld dan vandaag de dag.

In de stadspoorten

In de middeleeuwen was het de normale gang van zaken dat wezen werden ondergebracht bij naaste familie of bekenden om in een nieuw gezin verder op te groeien.

De Wijnhuistoren in Zutphen Is een voorbeeld van een belfort met klokkenspel en was het economisch knooppunt van de stad.

 Het Wijnhuis was een soort dependance van het gemeentehuis maar tevens stadsherberg waar bestuurders kwamen om te eten en te drinken.

Ook de stadswacht (stedelijke politie) was hier gevestigd. In de middeleeuwen is het gebouw in diverse stadia gebouwd en verfraaid.