Over de Rijn,

Na de overwinning van de Duitsers  bij de luchtlandingsoperatie bij Arnhem, operation Marketgarden. Hebben de beide strijdmachten zich versterkt voor de volgende confrontatie.  De Duitsers bij Arnhem, de Geallieerden bij Nijmegen.

In de nacht van 23 op 24 maart  steken de Geallieerden bij Rees / Wesel de Rijn over. Dit werd voorafgegaan door een luchtlandingsoperatie waaraan twee luchtlandingsdivisies deelnamen.Ondanks zware verliezen hadden ze na 24 uur hun doelen in handen. De genie begon met de aanleg van bruggen achter een rookgordijn. De Duitse artillerie schoot blindelings door dat gordijn heen maar de bruggen kwamen er desondanks. De Canadezen bogen af naar het Noorden voor de bevrijding van Noord en Oost Nederland.  De Duitse stellingbouw was gericht op een aanval uit het westen, maar het wordt het oosten.

Donderdag 5 april.

In de nacht van woensdag op donderdag slaapt bijna iedereen in de kelders of souterrains. Het granaatvuur is niet van de lucht en er tussen door is het geluid van Duitse pantservuisten te horen.

Maar niet iedereen beschikt over een kelder waarin hij kan liggen. In veel ondergrondse schuilplaatsen tegen bom- en granaatscherven is van een behoorlijke ligging geen sprake. Zittend op kisten of stoelen met dekens om zich heen tegen de koude heeft een groot deel van de bevolking drie of vier nachten, halfslapend, half wakend, in de schuilplaats doorgebracht. Sommigen hebben nog een kaars of een waxinelichtje maar velen zitten in het donker. Maar men voelt zich daar veilig voor projectielen die gaten in de rest van het huis slaan.

Tegen de ochtend dreunen de huizen aan de Nieuwstad ten gevolge van steeds sterkere knallen. Bewoners zien jonge Duitsers lopen met pakjes springstof en die dan opeens wegduiken. De daarop volgende explosies vernielen spoorbanen, wissels en andere installaties.

Bij de Duitsers op Nieuwstad 71 worden enkele jongens en mannen binnengebracht. Vermoedelijk hebben ze Duitse eigendommen weggenomen. Even later worden ze vrijgelaten en hollen snel weg.

Gered dankzij moedige hulpverleners.

Op 31 maart 1945 worden op de IJsselkade ter hoogte van de Marspoortstraat tien mannen door Duitsers gefusilleerd en in de IJssel gegooid. Eén man overleeft de schietpartij maar houdt zich dood. Hij ziet kans om aan wal te komen en in het aarde donker naar een pand in de binnenstad te lopen waarvan hij de bewoner kent. In de toenmalige  plaatselijke krant “de Koerier” van april 1946 vertelt deze bewoner van dat pand hoe Wouter van Benthem overleefde.

In de IJssel

Wouter zwemt nog even rond om te kijken wat er van zijn kameraden geworden is, maar alles blijft stil. Hij zwemt naar de kant klimt de trappen op en staat op de IJsselkade…. Druipnat begeeft hij zich in de richting van het Stationsplein. Daar komt een Duitse vrachtauto aan die bij hem stopt, de chauffeur vraagt hem de weg naar Apeldoorn. Hij weet zich uit de koplampen te houden en wijst hem de brug over. Gelukkig dat zij haast hadden,  blijkbaar op eigen veiligheid bedacht. Dwalend door de ruïnes van de Rozengracht weet hij mijn woning te bereiken.

Woensdag 4 april.

Een Duits officier dreigt twee mensen te zullen doodschieten als een dood paard, dat al vier dagen in de Deventerstraat ligt, niet voor 17.00 uur is weggehaald. De directeur van het slachthuis belooft ervoor te zorgen.

Een bewoner van de Nieuwstad ziet dat Duitsers het leegstaande huis op no. 71 binnengaan. Daar nestelen zij zich ondermeer in de kelder. Kisten vol munitie worden naar binnen gebracht. De militairen zetten daar de bloemetjes goed buiten. Zij spelen piano en eten en drinken er goed van.

Aan de overkant bij de kazerne zit de wacht op de grond. Hij is stom dronken. Korte tijd later krijgt hij bezoek van een jonge, nuchtere meerdere die hem toeschreeuwt: "du Mensch, du bist ja wahnsinnig." Er blijken veel jonge soldaten, parachutisten, te zijn aangekomen. Deze zijn goed bewapend, beter dan de soldaten die de laatste tijd in de kazerne gelegerd waren.

Maart. 3

Eind maart beginnen de Duitsers de stellingen rond de stad te bezetten en worden de springladingen op de bruggen aangebracht. Jonge fanatieke parachutisten komen de bezetting versterken. Het begint duidelijk te worden dat de Duitsers onze stad niet zomaar zullen overgeven.

Volgens de geruchten zijn de bevrijders op 31 maart doorgedrongen tot in de Achterhoek en wordt deze in hoog tempo gezuiverd van de vijand. De inwoners van Zutphen hopen dat hun stad zonder veel moeite ingenomen zal worden.

Een teken dat de bevrijders in aantocht zijn is het vertrek van de Duitse spoorwegbeambten die sinds de spoorwegstaking de plaats hebben ingenomen van hun Nederlandse collega's en van de hier aanwezige Duitse telefonistes die ook hun koffers pakken.

Ook de militairen beginnen maatregelen te nemen. Veel toegangen tot de stad worden afgesloten. Daarvoor zijn grote betonnen blokken bij de ingangen gebouwd. In de openingen worden goederenwagens van de tram geschoven die dicht gemetseld zijn met stenen. Hiervoor worden ook wel cementringen gebruikt die eveneens met stenen zijn opgevuld.

Dinsdag 3 april.

In de afgelopen nacht is de stad bijna onophoudelijk met granaten bestookt. In de verte is mitrailleurvuur te horen. De meeste inwoners brengen de nacht in hun kelder of schuilplaats door. Maar de Duitsers maken geen aanstalten om te vertrekken.

Twee stukken vrij zwaar Duits veldgeschut worden omstreeks 10.00 uur tijdelijk geparkeerd, één in de Polsbroek de ander op het Oude Wand dicht bij de Beukerstraat. Ze worden later met een vrachtauto opgehaald.

In een pand aan de Vaaltstraat (de voormalige rokerij van Meerstad) dat in verbinding staat met een pand op de Schupstoel is een Duitse militaire keuken gehuisvest. Daar wordt voor zo'n 220 man gekookt.

Bevrijding in Huize Elisabeth

Vorige keer vertelde ik over onze terugkomst uit Lochem.

Dat was wel even wennen in een heel ander stuk van het centrum, gelukkig waren daar in de buurt van de Boompjeswal ook wel kinderen van onze leeftijd.  Ook hier was geen licht en zo nu en dan gas. Half maart kregen wij nog een broertje. Omdat dat laatste ’s nachts gebeurde was er een probleempje. Het was spertijd en je mocht niet op straat zijn. Telefoon was er ook niet . Wat verder op woonden een paar Duitse officieren die regelmatig een wacht voor de deur hadden die gaven vader toestemming om de huisarts en later de kraamverzorgster in de Proostdijsteeg  te gaan halen.

In Lochem hadden we ook eten van de Centrale keuken aan de Tramstraat. Dat vonden we lekkerder als dat eten van die uit Zutphen. Maar we haalden het wel iedere dag.

Maart 1945

Op een bouwland aan de Deventerweg in de buurt van de kanaalbrug komt op 7 maart een V.1 neer. Hoewel hij gedeeltelijk ontploft doen zich daarbij geen ongelukken voor.

Maandag 2 april. ( tweede paasdag)

De centrale keuken kookt niet meer en dat is een ramp voor veel mensen. Zij moeten nu zelf proberen om wat eten klaar te maken maar dat is niet eenvoudig. De levensmiddelen zijn schaars en vandaag is er voor het laatst gas. De waterleiding is ook niet meer in bedrijf. Gelukkig zijn er op diverse plaatsen in de stad nog zo'n 20 pompen zodat er, zij het soms met levensgevaar, nog water te krijgen is. De Keuringsdienst van Waren heeft dit water van te voren goedgekeurd.

De te werk gestelden bij de O.T. komen deze dag in grote haast naar huis met de mededeling dat de Geallieerde troepen al in Vierakker staan.

Dat er inderdaad wat aan de hand is blijkt ook uit het feit dat de "Goudvinken van de O.T." uit hun gevorderde huizen vertrekken. Zij vertrekken op boerenkarren en fietsen zonder banden. Degene die het zien genieten van dat schouwspel. Sommigen zijn zo brutaal dat ze na het vertrek van de Duitsers meubels uit de verlaten huizen halen.

Op weg naar de Bevrijding. 1945.

Onlangs vroeg iemand mij waar wij na het bombardement gewoond hadden.  Ons huis op de hoek van de Turfstraat en het Spoorstraatje  was dusdanig kapot dat wij er niet konden blijven. Bijna alle ruiten waren er uit en diverse sucplafonds  plafonds waren naar beneden gekomen. Het huis wat niet meer bewoonbaar.  De eerste nachten sliepen wij in Warnsveld bij bekenden. Daarna gingen wij naar Oma en Opa in Lochem.  Wij hebben daar, hoe gek het misschien ook klinkt, een leuke tijd gehad. Er woonde veel familie, er waren nog al wat kinderen om mee te spelen en we leerden er schaatsen op een vijver in de buurt. In Ampsen werden bomen gekapt met oma gingen we er heen. Die bomen werden geschild en wij mochten de dikste stukken meenemen  om de kachel te stoken. Als tegenprestatie had oma voor die mannen wat te roken bij zich. Opa en vader hadden een half varken gekocht en een slager kwam daar allerlei lekkere dingen van maken. Dat werk kenden wij niet. Evert en ik zaten er bij, keken er na en proefden mee als er iets klaar was.  Hoofdkaas, zwoerdrolletjes, bakleverworst en het wecken van vlees.

De laatste tijd hebben we gekeken naar de laatste maand van de bezetting van Zutphen door de Duitsers. Vandaag gaan per dag bekijken hoe de bevrijding in grote lijnen is verlopen.Het zou mooi zijn als u eigen herinneringen of overleveringen met ons zou delen evenals foto’s uit privé collecties.

Een paar afleveringen zullen lang zijn op dagen dat er veel is gebeurd.

We beginnen met wat de bevolking meemaakte dat was soms per straat verschillend en daarna wat we weten van de bevrijding door de Canadezen van de toenmalige gemeente Zutphen.

Over die bevrijding  vertelde een hoge Canadeese officier B.D. mij, eind jaren zeventig tijdens een bezoek van veteranen, dat de stad bevrijd werd door drie verschillende regimenten en een groot aantal ondersteuningscompagnien.

Van uit het zuiden en oosten wordt onze stad aangevallen door The Stormont Dundas and Glengarry Highlanders (Glens), The North Novan Scottia Highlanders (Novas)en Le Régiment de la Chaudière.

Zondag 8 april.

In de nacht van zaterdag op zondag worden in de binnenstad nog hevige straatgevechten geleverd. De in de kelder zittende bevolking hoort geweervuur soms dicht bij en dan weer wat verder weg. Om 7.00 uur in de ochtend is de artillerie weer actief. Van deze beschieting heeft vooral de Marsweg veel te lijden.

Omstreeks 9.00 uur staan tanks bij de gehavende Deventerwegbrug ter beveiliging van het gezuiverde stadsdeel. De genie is bezig om een overtocht weer mogelijk te maken. Aan het begin van de dag is het karwei geklaard.

Burgers komen de Canadezen vertellen dat de Duitsers weg zijn. De bevrijders trekken met vrachtauto's, tanks en ander materiaal de stad in.

Marswegkwartier.

Evenals bij de andere wijken zijn aan de bevrijding ook voor de bewoners van de Marsweg vele angstige uren vooraf gegaan.

Omdat de vijand aanvankelijk uit het westen wordt verwacht zijn aan de rivierkant achter de huizen loopgraven aangelegd.

Niet alle huizen beschikken over een goede kelder. Daarom hebben sommige bewoners in de tuin een schuilplaats gemaakt en ingericht. Anderen ontdekken dat er onder de stenen keukenvloer een ruimte zit die enige bescherming kan bieden.

Onderstaand de tekst uit het dagboekje van de heer W. de Jong. In die periode ambtenaar van de burgerlijke stand van de Gemeente Zutphen en kerkorganist van o.a. de Broederenkerk . Hij woonde in de Rozenhoflaan tijdelijk omdat woonruimte aan de Nieuwstad te kapot was door Munitietrein. Ik kreeg het boekje van zijn zoon.  Dik gedrukt enkele opmerkelijke zaken (JK).

Direct na de bevrijding beginnen N(ederlandse).B( innenlandse) .S (trijdkrachten) 'ers met de oranje band om de arm en het geweer aan de schouder met het ophalen van de N.S.B'ers. Deze worden in eerste instantie gebracht naar de kelder van de aardappelhandel de Jong aan het Oude Wand. Later worden ze o.a in de Jeugdgevangenis opgesloten.

De z.g.n. "moffenmeiden", meisjes die omgang met Duitse militairen hebben gehad, worden ook opgehaald. Hun hoofden worden op straat kaal geknipt en ingesmeerd met oranje menie. Ze worden tentoongesteld op de trappen achter een hek voor de zilversmederij aan het Hagepoortplein. Prins Bernhard maakt al snel een einde aan dit volksgericht.

De Prins maakt op de dag van de bevrijding omstreeks twaalf uur in een jeep een rit door de stad. Luid toegejuicht door de bewoners die hem herkennen. In de Daily Express van 10 april 1945 staat een foto met de Prins en een vrouw met haar zoontje op de arm in de Prins Bernhardlaan.

We hebben gezien wat er met een aantal gevangenen uit het Huis van Bewaring gebeurd is. Maar er waren er meer daarom gaan op maandag 2 april 45 Heinemann met Hofmann, die werkzaam is op zijn kantoor, naar Deventer waarheen in de tussentijd de Dienststelle Lochem verhuisd is. Hij krijgt daar van het hoofd van die afdeling Haaze de opdracht de plaatselijke Nederlandse politie mee te delen dat de gevangenen in het Huis van Bewaring te Zutphen vrijgelaten moeten worden.

Als Hofmann dit bevel wil uitvoeren bemerkt hij dat de gevangenen zich in de tussentijd zelf al bevrijd hebben. Omdat de met de bewaking belaste Duitsers en Landwachters in verband met de nadering van de bevrijders weggaan zien zo'n 50 gevangenen kans om uit het Huis van Bewaring weg te komen. Daarbij doet zich een incident voor. Een oud directeur die juist op dat moment aankomt treft daar een wanordelijke boel aan. Hij stelt zich daarom in verbinding met de waarnemend commissaris van politie. Deze vraagt hem contact op te nemen met de S.D. Gelukkig lukt dat niet en gebeuren er geen ongelukken.

Jan Kreijenbroek heeft de afgelopen dagen op Facebook herinneringen gedeeld over de ophanden zijnde bevrijding van Zutphen. Alle artikelen zijn in overleg met Jan Kreijenbroek opgenomen op deze website.

Morgen 14 april 2020,
is het 75 jaar geleden dat de Gemeente Zutphen werd bevrijd.

Daarvoor steekt u toch ook de vlag uit !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Bevolking de Hoven.

Vrijwel gelijktijdig met het oostelijk stadsgedeelte komt ook de Hoven onder vuur te liggen. Enkele gezinnen nemen het zekere voor het onzekere en trekken naar elders. Voor degene die blijven geldt dat niet ieder huis een goede kelder en dus schuilplaats heeft. Daarom wordt ook hier geïmproviseerd. Eigen gemaakte schuilgelegenheden in de tuin of onder de betonnen keukenvloer zijn ook hier de meest gekozen oplossingen. Veel mensen hebben er bijna twee weken in doorgebracht en zijn al die tijd niet uit de kleren geweest. Hoewel het voor niemand leuk is zal het duidelijk zijn dat vooral de kinderen zich stierlijk vervelen.
Omdat toiletten niet altijd bereikbaar zijn worden po's en dergelijke achter de hand gehouden. Om zich te kunnen opfrissen en om wat te drinken te hebben worden emmers met water klaargezet. Elektrisch licht is er niet. Men moet zich behelpen met kaarsen en carbidlampen. Eten is ook hier een probleem. Gelukkig heeft bakker Boers nog brood al smaakte dat niet bijzonder goed. Van de vuurpauzes wordt door sommigen gebruik gemaakt om het te halen.
Eén familie heeft geluk. Een Rotterdammer heeft een deel van het roggebrood, dat hij op diverse plaatsen in de Achterhoek heeft kunnen ruilen tegen goederen die hij bij zich had, bij hen achtergelaten. Dit komt goed van pas evenals de snijbonen die nog in het zout zitten. Bij het koken van dit laatste komt er rook uit de schoorsteen. Als dat door één van de strijdende partijen gezien wordt, wordt de schoorsteen eraf geschoten.