Een digitale wandeling door een historische stad

In het najaar van 2023 heb ik (Eva Osinga-Dubbelboer), het gerechtsgebouw in Zutphen onderzocht in opdracht van het Rijkvastgoedbedrijf.

Het gerechtsgebouw in zijn oorspronkelijke vorm (Drieënhuizen (Uitgever), collectie Erfgoedcentrum Zutphen, SZU002026153).

Het gerechtsgebouw aan de Martinetsingel in Zutphen werd in 1887 op het Slijkbolwerk gebouwd naar ontwerp van WC Metzelaar, ingenieur-architect van de gevangenissen en de rechtsgebouwen bij het departement van Justitie. Achter het gerechtsgebouw werd tegelijkertijd een huis van bewaring gebouwd (dat geen onderdeel van het onderzoek was). Het gerechtsgebouw bestond uit een centraal geplaatste zittingszaal van twee bouwlagen hoog met daaromheen de overige vertrekken van één bouwlaag hoog. Het voorgerecht bevindt zich niet in het midden en bestond uit een hoge open deur naar een portiek met een binnentrap naar de entree op de bel-etage.

Schetsen van de ontwikkeling van het gerechtsgebouw in Zutphen door de tijd (Eva Osinga).

In 1953 werd de achtervleugel vergroot. De oorspronkelijk kroonlijst en kapconstructie werden waarschijnlijk waarschijnlijk herplaatst op een hoger niveau. De nieuwe gevel daartussen werd identiek vormgegeven aan de rest van de gevel, zodat een naadloos geheel ontstond.

Boven: Het gerechtsgebouw in zijn oorspronkelijke vorm (Drieënhuizen (Uitgever), collectie Erfgoedcentrum Zutphen, SZU002026153). Onder en rechts: Het gerechtsgebouw na de verbreding (blauwe pijlen) en verhoging (rode pijlen) in 1957 (Fotograaf P. van Galen, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 272.383). Midden: een combinatie van beide foto’s, bewerkt door Eva Osinga.

In 1957 werd de voorvleugel vergroot en met drie vensterassen verbreed op dezelfde manier als de verhoging in 1953. Bovendien werd de entree gewijzigd. Voor het gebouw werd een bordes met buitentrappen gemaakt. Ook bleek de detaillering van de oorspronkelijke gevel, waardoor een naadloos geheel ontstond.

De zittingszaal in 1907 (Montijn et al, 1989 p.45) en de zittingszaal, na de verbouwing in 1959 (Collectie Rechtbank Zutphen).

In 1959 werd de dubbele hoge zitzaal met hoog geplaatste ramen verbouwd. Het plafond van de zittingszaal werd verminderd, waardoor er net onder de ramen een vloer werd gebracht, op het vloerniveau van de zolder van de voor- en achtervleugel. Op de zolder kwam een kantine en kantoren. De zittingszaal had geen vensters meer en daarom werden gaten in de muren naar de zijvleugel gemaakt. De zijvleugels kregen lichtstraten langs het centrale bouwdeel, zodat het daglicht via de zolders van de zijvleugels (op het niveau van de verdiepingsvloer van de voor- en achtervleugel) naar de zittingszaal kon. De interieurafwerkingen van de zittingszaal werden bij deze verbouwing geheel vernieuwd.

Een maquette van de volledige nieuwbouw achter het gerechtsgebouw (Fotograaf JS Krijnen, collectie Erfgoedcentrum Zutphen, 0478_0545_041194_0013).

In 1995-1997 vond een tijdelijke verbouwing plaats onder leiding van rijksbouwmeester Rijnboutt. Het huis van bewaring werd gesloopt, de contouren van het Slijkbolwerk werden hersteld en achter het gerechtsgebouw dat bleef staan, kwam een grote uitbreiding met nieuwbouw (dat geen onderdeel van het onderzoek was). Het gerechtsgebouw uit 1887 werd gerenoveerd. Het voorgerecht uit 1957 werd gesloopt. Voor de nieuwe entree greep men terug op de oorspronkelijke situatie; een portiek met binnentrap. De getoogde deurgang werd echter afgesloten met een glazen pui. Het voorgerecht daarachter, met binnentrap, werd eigentijds vormgegeven. De centrale zittingszaal werd veranderd tot ontvangsthal (de zittingszaal werd naar de nieuwbouw verplaatst). Een loopbrug naar de nieuwbouw werd op de achtergevel van het gerechtsgebouw aangesloten. Interne talrijke wijzigingen plaats en hoofdzakelijk alle interieurafwerkingen werden vernieuwd.