Als panden konden spreken

Als u door het centrum van Zutphen loopt en af en toe omhoog kijkt kunnen ze u niet ontgaan: de namen boven in de gevels van historische panden in de binnenstad van Zutphen. Wat betekenen die namen eigenlijk? Waar komen ze vandaan en wat weet de huidige bewoner erover te vertellen?

We beginnen met een algemene introductie over de Sprekende Panden van Zutphen.
Vroeger hadden huizen geen huisnummers. Tot aan het begin van de 19e eeuw werden specifieke panden herkend aan de straatnaam en de bewoner. Een naam van een huis kon ook bepaald worden door de functie die het pand had of het beroep dat in het gebouw werd uitgeoefend. Door het pand een eigen naam te geven onderscheidde het zich van andere panden in de straat.

De gekozen naam werd boven op de voorgevel aangebracht zodat bezoekers en passanten het goed konden lezen. In Zutphen werd ook veelvuldig gebruik gemaakt van uithangborden, gevelstenen of een naamduiding in het bovenlicht van de voordeur of glas-in-loodraam.
Vandaag de dag staan de namen vaak op de deurpost of kroonlijst van het pand.
Uit onderzoek in het stadsarchief blijkt dat ongeveer honderdtachtig oude huizen in Zutphen een huisnaam hebben gehad. Op basis van de verkregen informatie hebben de Stichting Wijnhuisfonds en de gemeente Zutphen enige jaren geleden het idee gelanceerd om de oorspronkelijke namen opnieuw aan te brengen op de panden.

Als u omhoog kijkt op iedere willekeurige plek in het centrum van Zutphen, ziet u daarvan het resultaat. Sommige namen zijn of lijken vanzelfsprekend en anderen geven de indruk ter plekke te zijn verzonnen door een van onze voorouders. Allen spreken tot de verbeelding en zijn op meerdere manieren te interpreteren. Namen passend bij de actualiteit zijn er ook.
Wat denkt u bijvoorbeeld van ‘De Rokende Moor’?

De eigenaar van deze vermeende tabakswinkel staat zonder sigaret in zijn mond op de gevelsteen omdat roken slecht zou zijn. Zutphen is van oudsher een bier- en wijnstad. Wijn was ooit Zutphens belangrijkste exportartikel dat werd aangevoerd vanuit het Rijnland en in grote hoeveelheden genuttigd werd door de rijke handelaren, edelen én het stadsbestuur.

Omdat Zutphen belasting mocht heffen op wijn, was de wijn in Zutphen goedkoper dan in buurtstad Deventer. Maar, bier was de onbetwiste nummer één. In Zutphen werd volop bier gebrouwen. Aan het eind van de 15e eeuw had Zutphen 23 eigen brouwers. Zutphen kende logischerwijs vele herbergen of ‘kroegen’ zoals wij dat nu noemen. Het is dus niet verwonderlijk dat veel namen die tegenwoordig te zien zijn op de panden in Zutphen de naam dragen van een oorspronkelijke herberg of hedendaagse kroeg.

Naast de drankhandel stond Zutphen ook bekend als ‘Royalty’-stad. Zutphen was stadstaat van de Republiek der Verenigde Nederlanden en ook bevriend met monarchieën van buurlanden zoals Duitsland, Zweden, Denemarken en de Bohemen. Vandaar dat vele namen van panden synoniem staan voor of verwijzen naar leden van deze families. In 1998 maakte de toenmalige koningin Beatrix een route langs de ‘koninklijke’ panden, zoals De Koning van Zweden en de Drie Kronen.

Een derde thema dat te herkennen is in de huisnamen heeft een topografisch of biologisch karakter. Sommige panden dragen namelijk de namen van plaatsen, bloemen of dieren. Denk aan De Drie Zwitsers, Het Slagoorvarken, De Witte Leeuw, De Lelie en De Fransche Wijnstok.

De Zutphense binnenstad behoort tot de best geconserveerde steden van het land. De stad telt ongeveer 375 rijksmonumenten en vele honderden gemeentelijke monumenten. Met de historische huisnaam op de gevel wordt de schoonheid hiervan versterkt.